404 . صفحه 404

چهارم بهمن :

نفیسه :

(آیه 64)- این آیه براى این که اندیشه مشرکین را از افق زندگى محدود فراتر برد و جهان وسیعترى در برابر دید عقل آنها بگشاید ، چگونگى زندگى دنیا را در مقایسه با زندگى جاویدان سراى دیگر در یک عبارت کوتاه و بسیار پرمعنى چنین بیان مى‏کند: «این زندگى دنیا جز لهو و لعب چیزى نیست» جز سرگرمى و بازى مطلبى در آن یافت نمى‏شود (وَ ما هذِهِ الْحَیاةُ الدُّنْیا إِلَّا لَهْوٌ وَ لَعِبٌ).

«و سراى آخرت زندگى واقعى است اگر آنها مى‏دانستند» (وَ إِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِیَ الْحَیَوانُ لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ).
بدیهى است قرآن هرگز نمى‏خواهد با این تعبیر ارزش مواهب الهى را در این جهان نفى کند، بلکه مى‏خواهد با یک مقایسه صریح و روشن ارزش این زندگى را در برابر آن زندگى مجسم سازد، علاوه بر این به انسان هشدار دهد که «اسیر» این مواهب نباشد، بلکه «امیر» بر آنها گردد، و هرگز ارزشهاى اصیل وجود خود را با آنها معاوضه نکند.

(آیه 65)- در مرحله سوم به سراغ فطرت و سرشت انسانى و تجلى نور توحید در بحرانى‏ترین حالات، در درون جان انسانها مى‏رود و ضمن مثال بسیار گویایى مى‏فرماید: «هنگامى که بر کشتى سوار مى‏شوند خدا را با اخلاص کامل مى‏خوانند (و غیر او از نظرشان محو مى‏شود) اما هنگامى که آنها را از طوفان و گرداب رهایى مى‏بخشد و به خشکى مى‏رساند باز مشرک مى‏شوند»! (فَإِذا رَکِبُوا فِی الْفُلْکِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ إِذا هُمْ یُشْرِکُونَ).

آرى! شداید و طوفانها زمینه‏ساز شکوفایى فطرت آدمى است، چرا که نور توحید در درون جان همه انسانها نهفته است. تعلیمات غلط و غفلت و غرور، مخصوصا به هنگام سلامت و وفور نعمت، پرده‏هایى بر آن مى‏افکند، اما طوفانهاى حوادث این پرده‏ها را مى‏درد و آن نقطه نورانى آشکار مى‏شود.

(آیه 66)- در این آیه بعد از ذکر این همه استدلالات بر توحید و خدا پرستى مخالفان را با تهدیدى شدید و کوبنده مواجه ساخته، مى‏گوید: «آنها آیات ما را انکار کنند (و نعمتهاى ما را نادیده بگیرند) و چند روزى از لذات زودگذر بهره ببرند، اما به زودى خواهند فهمید» که عاقبت کفر و شرک آنها به کجا خواهد رسید؟ و آنها را به چه سرنوشت شومى گرفتار خواهد ساخت؟ (لِیَکْفُرُوا بِما آتَیْناهُمْ وَ لِیَتَمَتَّعُوا فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ).

(آیه 67)-

شأن نزول:
«گروهى از مشرکان گفتند: اى محمّد! اگر ما داخل در دین تو نمى‏شویم تنها به خاطر این است که مى‏ترسیم مردم ما را بربایند (و بسرعت نابود کنند) چون جمعیت ما کم است و جمعیت مشرکان عرب بسیارند، به محض این که به آنها خبر رسد که ما وارد دین تو شده‏ایم بسرعت ما را مى‏ربایند، و خوراک یک نفر از آنها هستیم! در اینجا آیه أَ وَ لَمْ یَرَوْا ... نازل شد و به آنها پاسخ گفت.»
تفسیر:
در آیات گذشته نیز به این بهانه مشرکان به صورت دیگرى اشاره شده بود که ما مى‏ترسیم اگر اظهار ایمان کنیم و به دنبال آن هجرت نماییم زندگى ما مختل گردد که قرآن از طرق مختلف به آنها پاسخ گفت.
در این آیه قرآن از طریق دیگرى به آنها پاسخ داده، مى‏فرماید: «آیا ندیدند که ما (براى آنها حرم امنى) قرار دادیم» سرزمین پاک و مقدس مکّه (أَ وَ لَمْ یَرَوْا أَنَّا جَعَلْنا حَرَماً آمِناً).
«در حالى که مردم را در اطراف آنان (در بیرون این حرم) مى‏ربایند»؟
(وَ یُتَخَطَّفُ النَّاسُ مِنْ حَوْلِهِمْ). «آیا (با این حال) به باطل ایمان مى‏آورند و نعمت خدا را کفران مى‏کنند»؟! (أَ فَبِالْباطِلِ یُؤْمِنُونَ وَ بِنِعْمَةِ اللَّهِ یَکْفُرُونَ).

(آیه 68)- پس از ذکر این دلیل روشن در این آیه چنین نتیجه‏گیرى و جمع‏بندى مى‏کند: «چه کسى ستمکارتر از آن کس است که بر خدا دروغ بسته یا حق را پس از آن که به سراغش آمده تکذیب نماید»؟ (وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرى‏ عَلَى اللَّهِ کَذِباً أَوْ کَذَّبَ بِالْحَقِّ لَمَّا جاءَهُ).

ما دلایل آشکارى براى شما اقامه کردیم که جز «اللّه» شایسته پرستش نیست اما شما بر خدا دروغ مى‏بندید و شریکانى براى او مى‏تراشید.
شرک خمیر مایه همه مفاسد اجتماعى است و ستمهاى دیگر در واقع از آن سرچشمه مى‏گیرد، هوى پرستى، مقام پرستى، و دنیا پرستى هر کدام نوعى از شرک است.
ولى بدانید عاقبت شومى در انتظار مشرکان است «آیا جایگاه کافران در دوزخ نیست»؟ (أَ لَیْسَ فِی جَهَنَّمَ مَثْوىً لِلْکافِرِینَ).

(آیه 69)- این آیه که در عین حال آخرین آیه سوره عنکبوت است واقعیت مهمى را بیان مى‏کند که عصاره‏اى از تمام این سوره و هماهنگ با آغاز آن است.

مى‏فرماید: راه خدا گرچه مشکلات فراوان دارد، مشکل از نظر شناخت حق، مشکل از نظر وسوسه‏هاى شیاطین جن و انس، مشکل از نظر مخالفت دشمنان سرسخت و بى‏رحم، و مشکل از نظر لغزشهاى احتمالى اما در اینجا یک حقیقت است که به شما در برابر این مشکلات نیرو و اطمینان مى‏دهد و حمایت مى‏کند و آن این که: «آنها که در راه ما (با خلوص نیّت) جهاد کنند قطعا به راههاى خود هدایتشان خواهیم کرد، و خداوند با نیکوکاران است» (وَ الَّذِینَ جاهَدُوا فِینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ).
تعبیر به «جهاد» تعبیر وسیع و مطلقى است و هرگونه جهاد و تلاشى را که در راه خدا و براى او و به منظور وصول به اهداف الهى صورت گیرد شامل مى‏شود، خواه در طریق کسب معرفت باشد، یا جهاد با نفس، یا مبارزه با دشمن یا صبر بر طاعت، یا شکیبایى در برابر وسوسه معصیت، یا در مسیر کمک به افراد مستضعف، و یا انجام هر کار نیک دیگر.
کسانى که در این راهها به هر شکل و هر صورت براى خدا مجاهده کنند مشمول حمایت و هدایت الهى هستند.
بنابراین هرگونه شکست و ناکامى نصیب ما شود معلول یکى از دو چیز است: یا در جهاد کوتاهى کرده‏ایم، و یا اخلاص در کار ما نبوده است.

درسهایی از سوره شریفه عنکبوت

63-قل الحمدالله
2-ایمان صرفا زبانی نیست و مدعیان آن حتما آزموده میشوند.در واقع حوادثی که در زندگی برایمان رخ میدهد همه اسباب آزمایشند.
6-بی نیاز واقعی خداوند است و ما محتاج لطف و کرم اوییم.
7-برای دریافت پاداشهای الهی به ایمان و عمل صالح نیازمندیم.
8-احسان به والدین مطلق و همیشگی است اما اطاعت از آنها مشروط به دور نشدن از خدا میباشد.
9-کار نیک به تنهایی انسان را در زمره ی نیکوکاران قرار نمیدهد بلکه کار نیکی که برخواسته از ایمان به خدا باشد ارزشمند است.
12-در جهان بینی اسلام هیچ کس بار گناه دیگری را بدوش نمیکشد ولی در تفکر دیگران اینگونه نیست(اینکار رو انجام بده اگه گناهی داشت به گردن من).
13-فرد اغفال شده مسوول کار خود است ولی اغفال کننده علاوه بر مسوولیت کار خود مسوول گناهان اغفال شدگان نیز میباشد،بی آنکه چیزی از گناه اغفال شده کم شود.(اگر دقت شود متوجه میشویم با آیه قبل منافاتی ندارد).
20-با سیر در زمین و مطالعه در طبیعت میتوان به چگونگی آغاز آفرینش پی برد.
22-دشمنان دین با هیچگونه تدبیر و تلاش و توطئه ای نمیتوانند خدا را عاجز کنند و بر اراده ی الهی چیره شوند و از مدار قهر او خارج گردند.
25-دوستیها و پیوندهای غیر الهی در قیامت هیچ کارایی ندارد.
27-پاداش خوبیها و نیکیهای فرد در نسل او میتواند منعکس شود.
34-عملکرد انسان در طبیعت تاثیرگذار است.همانگونه که عمل خوب باعث نزول نعمت و رحمت میشود ،گناهان نیز نعمتها را به عذاب مبدل میکند.
37-خانه ای که محل آسایش و سکوت انسان است با قهر الهی ممکن است محل نابودی و عذاب شود.
38-زیبا و خوب دیدن کارهای زشت خود، از دامهای شیطان است.مثل غرور و خود بزرگ بینی،افتخار به ثروت و قدرت که جلوه هایی از تزیین شیطان است.
41-عنکبوت در اماکن متروکه خانه میسازد، شرک نیز در روحهای دور از خدا جاگرفته و تاثیر میگذارد.بنای شرک همانند خانه ی عنکبوت سست و بی اساس است.
45-امام صادق (ع)میفرمایند:هرکس دوست دارد قبولی یا رد نمازش را بداند ببیند نمازش او را از فحشاء و منکر بازداشته است یا نه.
46-گفتگو با اهل کتاب باید به بهترین شیوه باشد و به طور کل در گفتگو قبل از اظهار عقیده و نظر آنچه که مورد اتفاق نظر است را مطرح کنیم.
48-یکی از دلایل حقانیت قرآن امی بودن پیامبر اسلام است.
51-قرآن مایه رحمت و دوری از غفلت میباشد.
58-شرط دستیابی به بهشت ایمان و عمل صالح است.
59-دو نمونه بارز عمل صالح ،صبر و توکل است.
62-در حدیثی میخوانیم:مصلحت بعضی از بندگان خدا گسترش روزی است و اگر در تنگنای معیشت قرار گیرند فاسد شوند و برعکس این گروه ،صلاح گروهی  دیگر در تنگنا بودن است که اگر در توسعه واقع شوند به فساد کشیده میشوند.
64-آفرینش دنیا گرچه هدفدار و حکیمانه است ولی غفلت از آخرت ،دنیا پرستی و غرق شدن در آن سفیهانه میباشد.
69-برای رسیدن به هدایت ویژه الهی که خداوند آنرا تضمین فرموده ،تلاش لازم است و باید گام اول را خود انسان بردارد.

سی امین سوره این مصحف عظیم سوره روم است.

این سوره در «مکّه» نازل شده و داراى 60 آیه میباشد.‏
محتواى سوره:
مطالب این سوره را در هفت بخش مى‏توان خلاصه کرد.
1- پیشگویى از پیروزى رومیان بر ایرانیان در جنگى که در آینده درگیر مى‏شد.
2- گوشه‏اى از طرز فکر و چگونگى حالات افراد بى‏ایمان.
3- بخش مهمى از آیات عظمت خداوند در آسمان و زمین و در وجود انسانها.
4- سخن از توحید فطرى بعد از بیان دلائل آفاقى و انفسى.
5- بازگشت به شرح و تبیین حالات افراد بى‏ایمان و گنهکار، و ظهور فساد در زمین بر اثر گناهان آنها.
6- اشاره‏اى به مسأله مالکیت و حق ذى القربى و نکوهش از رباخوارى.
7- بازگشت مجددى به دلائل توحید و نشانه‏هاى حق و مسائل مربوط به معاد.
فضیلت تلاوت سوره:
علاوه بر حدیثى که از امام صادق علیه السّلام در فضیلت سوره عنکبوت نقل شد، در حدیث دیگرى از پیامبر صلّى اللّه علیه و آله چنین آمده: «هرکس سوره روم را بخواند پاداشى معادل ده حسنه به تعداد هر فرشته‏اى که در میان آسمان و زمین تسبیح خدا مى‏گوید خواهد داشت و آنچه را در روز و شب از دست داده جبران خواهد کرد». بدیهى است کسى که محتواى این سوره را در روح و جان خود جاى دهد و مراقبت پروردگار را در هر لحظه در خود ببیند، تقواى الهى چنان قلبش را پر مى‏کند که شایسته چنین پاداش بزرگى است.

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر

(آیه 1)-
شأن نزول:
آیات نخستین این سوره بدین سبب نازل شد که در آن هنگام که پیامبر صلّى اللّه علیه و آله در «مکّه» بود، و مؤمنان در اقلیت قرار داشتند، جنگى میان ایرانیان و رومیان در گرفت، و در این نبرد ایرانیان پیروز شدند.
مشرکان «مکّه» این را به فال نیک گرفتند و دلیل بر حقانیت شرک خود دانستند! آیات نخستین این سوره نازل شد و قاطعانه گفت: گرچه ایرانیان در این نبرد پیروز شدند اما چیزى نمى‏گذرد که از رومیان شکست خواهند خورد و حتى حدود زمان این پیشگویى را نیز بیان داشت.
این پیشگویى قاطع قرآن که از یک سو نشانه اعجاز این کتاب آسمانى و اتکا آورنده آن به علم بى‏پایان پروردگار به عالم غیب است، و از سوى دیگر نقطه مقابل تفأل مشرکان بود، مسلمانان را طورى دلگرم ساخت که حتى مى‏گویند: بعضى از آنان با مشرکان روى این مسأله شرط بندى مهمى کردند!- آن روز هنوز حکم تحریم این گونه شرط بندیها نازل نشده بود.
تفسیر:
یک پیشگویى عجیب! این سوره جزء 29 سوره‏اى است که با حروف مقطعه آغاز مى‏شود «الف، لام، میم» (الم).
تنها چیزى که در اینجا جلب توجه مى‏کند این است که برخلاف بسیارى از سوره‏هایى که با حروف مقطعه آغاز مى‏شود و پشت سر آن سخن از عظمت قرآن است در اینجا بحثى از عظمت قرآن نمى‏یابیم، بلکه سخن از شکست رومیان و پیروزى مجدد آنها در آینده است، ولى با دقت روشن مى‏شود که این بحث نیز بیان عظمت قرآن است، چرا که این خبر غیبى مربوط به آینده از نشانه‏هاى اعجاز و عظمت این کتاب آسمانى محسوب مى‏شود.

(آیه 2)- بعد از ذکر حروف مقطعه مى‏فرماید: «رومیان مغلوب شدند» (غُلِبَتِ الرُّومُ).

(آیه 3)- «و این شکست در سرزمین نزدیکى واقع شد» (فِی أَدْنَى الْأَرْضِ).

منظور از «ادنى الارض» (سرزمین نزدیک) سرزمین ایرانیان بوده است یعنى در محلى واقع شد که نزدیکترین نقطه میان ایران و روم بود.
سپس اضافه مى‏کند: «و آنها (رومیان) بعد از مغلوبیت به زودى غلبه خواهند کرد» (وَ هُمْ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَیَغْلِبُونَ).

(آیه 4)- سپس حدود سالهاى آن را با این عبارت بیان مى‏کند: «در چند سال»! (فِی بِضْعِ سِنِینَ).

و اگر مى‏بینید خداوند از آینده خبر مى‏دهد، به خاطر آن است که «همه کارها از آن خداست چه قبل و چه بعد» از این شکست و پیروزى (لِلَّهِ الْأَمْرُ مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ بَعْدُ).
عبارت فوق مى‏خواهد این نکته را روشن سازد که قادر بالذّات و مالک على الاطلاق اوست و هرکس هر چیزى دارد از او دارد.
سپس مى‏افزاید: اگر امروز که رومیان شکست خوردند مشرکان خوشحال شدند «در آن روز مؤمنان (به خاطر پیروزى دیگرى) خوشحال خواهند شد»! (وَ یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ).

(آیه 5)- آرى! خوشحال مى‏شوند «به سبب یارى خداوند» (بِنَصْرِ اللَّهِ).

خداوند «هر که را بخواهد یارى مى‏کند، و او صاحب قدرت و رحیم است»! (یَنْصُرُ مَنْ یَشاءُ وَ هُوَ الْعَزِیزُ الرَّحِیمُ).
مسلمانان در آن روز از جهات مختلفى خوشحال شدند:
از پیروزى اهل کتاب بر مجوسیان که صحنه‏اى از غلبه خداپرستى بر شرک بود. از پیروزى معنوى به خاطر ظهور اعجاز قرآن. و از پیروزى مقارن آن که احتمالا «صلح حدیبیه» یا یکى دیگر از فتوحات مسلمین بود.