294 . صفحه 294

چهاردهم مهر :



نفیسه :

(آیه 5)-قرآن به یک اصل اساسى براى ابطال ادعاهاى پوچ و بى‏اساس مشرکان که نمونه آن در آیه قبل آمده پرداخته، مى‏گوید: «نه آنها (هرگز) به این سخن یقین دارند، و نه پدرانشان!» (ما لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ وَ لا لِآبائِهِمْ).

اما «سخن بسیار بزرگى از دهانشان خارج مى‏شود» (کَبُرَتْ کَلِمَةً تَخْرُجُ مِنْ أَفْواهِهِمْ).
خدا و جسم بودن؟ خدا و فرزند داشتن؟ خدا و نیازهاى مادى؟ و بالاخره خدا و محدود بودن؟ چه سخنان وحشتناکى؟! ...
آرى! «آنها فقط دروغ مى‏گویند» (إِنْ یَقُولُونَ إِلَّا کَذِباً).

(آیه 6)- غصه مخور جهان میدان آزمایش است: از آنجا که در آیات گذشته سخن از رسالت و رهبرى پیامبر صلّى اللّه علیه و آله بود، در این آیه به یکى از مهمترین شرایط رهبرى که همان دلسوزى نسبت به امت است اشاره کرده، مى‏گوید: «گویى مى‏خواهى به خاطر اعمال آنان خود را از غم و اندوه هلاک کنى اگر به این گفتار ایمان نیاورند» (فَلَعَلَّکَ باخِعٌ نَفْسَکَ عَلى‏ آثارِهِمْ إِنْ لَمْ یُؤْمِنُوا بِهذَا الْحَدِیثِ أَسَفاً).

(آیه 7)- این آیه ترسیمى از وضع این جهان به عنوان یک میدان آزمایش براى انسانها، و توضیحى براى خط سیر انسان در این مسیر است.

نخست مى‏گوید: «ما آنچه را روى زمین است زینت آن قرار دادیم» (إِنَّا جَعَلْنا ما عَلَى الْأَرْضِ زِینَةً لَها).
جهانى پر زرق و برق ساختیم که هر گوشه‏اى از آن دل را مى‏برد، دیدگان را به خود مشغول مى‏دارد، و انگیزه‏هاى مختلف را در درون آدمى بیدار مى‏کند، تا در کشاکش این انگیزه‏ها و درخشش این زرق و برقها و چهره‏هاى دل‏انگیز و دلربا، انسان بر کرسى آزمایش قرار گیرد و میزان قدرت ایمان و نیروى اراده و معنویت و فضیلت خود را به نمایش بگذارد.
لذا بلافاصله اضافه مى‏کند: «تا آنها را بیازماییم کدامینشان بهتر عمل مى‏کنند»؟ (لِنَبْلُوَهُمْ أَیُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا).
این هشدارى است به همه انسانها و همه مسلمانها که در این میدان آزمایش الهى فریب زرق و برقها و کثرت عمل را نخورند بلکه بیشتر به حسن عمل بیندیشند.

(آیه 8)- سپس مى‏گوید: ولى این زرق و برقها پایدار نیست «و ما (سرانجام) قشر روى زمین را خاک بى‏گیاهى قرار مى‏دهیم»! (وَ إِنَّا لَجاعِلُونَ ما عَلَیْها صَعِیداً جُرُزاً).

آرى! این منظره زیبا که در فصل بهار در دامان صحرا و کوهسار مى‏بینیم به همین حال باقى نمى‏ماند، فصل خزان فرا مى‏رسد برگها پژمرده مى‏شوند، شاخه‏ها عریان مى‏شوند، و آواى حیات به خاموشى مى‏گراید.
زندگى پر زرق و برق انسانها نیز همین گونه است. این نعمتهاى گوناگون، این پستها و مقامها و مانند آن نیز جاودانى نیستند، روزى فرا مى‏رسد که به جز یک قبرستان خشک و خاموش از این جامعه‏ها چیزى باقى نمى‏ماند و این درس عبرت بزرگى است.

(آیه 9)-

شأن نزول:
جمعى از سران قریش، دو نفر از یاران خود را براى تحقیق درباره دعوت پیامبر اسلام علیه السّلام به سوى دانشمندان یهود در مدینه فرستادند، تا ببینند آیا در کتب پیشین چیزى در این زمینه یافت مى‏شود؟
آنها به مدینه آمدند و با علماى یهود تماس گرفتند علماء یهود به آنها گفتند:
شما سه مسأله را از محمّد صلّى اللّه علیه و آله سؤال کنید، اگر همه را پاسخ کافى گفت پیامبرى است از سوى خدا و گر نه مرد کذّابى است که شما هر تصمیمى در باره او مى‏توانید بگیرید.
نخست از او سؤال کنید: داستان آن گروهى از جوانان که در گذشته دور، از قوم خود جدا شدند چه بود؟ زیرا آنها سر گذشت عجیبى داشتند! و نیز از او سؤال کنید: مردى که زمین را طواف کرد و به شرق و غرب جهان رسید که بود و داستانش چه بود؟
و نیز سؤال کنید: حقیقت روح چیست؟
آنها خدمت پیامبر رسیدند و سؤالات خود را مطرح کردند.
پیامبر صلّى اللّه علیه و آله فرمود: فردا به شما پاسخ خواهم گفت- ولى انشاء اللّه نفرمود- پانزده شبانه روز گذشت که وحى از ناحیه خدا بر پیامبر نازل نشد، این امر بر پیامبر صلّى اللّه علیه و آله گران آمد، ولى سر انجام جبرئیل فرا رسید و سوره کهف را از سوى خداوند آورد که در آن داستان آن گروه از جوانان و همچنین آن مرد دنیا گرد بود، به علاوه آیه «یَسْئَلُونَکَ عَنِ الرُّوحِ ...» را نیز بر پیامبر نازل کرد.
تفسیر:
آغاز ماجراى اصحاب کهف: در آیات گذشته ترسیمى از زندگى این جهان، و چگونگى این میدان آزمایش انسانها و مسیر زندگى آنان، از نظر گذشت، از آنجا که قرآن مسائل کلى حساس را غالبا در ضمن مثال و یا مثالها و یا نمونه‏هایى از تاریخ گذشته مجسّم مى‏سازد، در اینجا نیز نخست به بیان داستان اصحاب کهف پرداخته و از آنها به عنوان یک «الگو» و «اسوه» یاد مى‏کند.
گروهى از جوانان باهوش و با ایمان که در یک زندگى پر زرق و برق در میان انواع ناز و نعمت به سر مى‏بردند، براى حفظ عقیده خود و مبارزه با طاغوت عصر خویش به همه اینها پشت پا زدند، و به غارى از کوه که از همه چیز تهى بود پناه بردند، و از این راه استقامت و پایمردى خود را در راه ایمان نشان دادند.
نخست مى‏گوید: «آیا گمان کردى اصحاب کهف و رقیم از آیات عجیب ما بودند»؟! (أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحابَ الْکَهْفِ وَ الرَّقِیمِ کانُوا مِنْ آیاتِنا عَجَباً).
ما آیات عجیبترى در آسمان و زمین داریم که هر یک از آنها نمونه‏اى است از عظمت و بزرگى آفرینش، و همچنین در این کتاب بزرگ آسمانى تو آیات عجیب فراوان است،و مسلما داستان اصحاب کهف از آنها شگفت‏انگیزتر نیست.

(آیه 10)- سپس مى‏گوید: «زمانى را به خاطر بیاور که آن جوانان به غار پناه بردند» (إِذْ أَوَى الْفِتْیَةُ إِلَى الْکَهْفِ).

دستشان از همه جا کوتاه شده، رو به درگاه خدا آوردند: «و گفتند: پروردگارا! ما را از سوى خودت رحمتى عطا کن» (فَقالُوا رَبَّنا آتِنا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً).
«و راه نجاتى براى ما فراهم ساز» (وَ هَیِّئْ لَنا مِنْ أَمْرِنا رَشَداً).
راهى که ما را از این تنگنا برهاند، به رضایت و خشنودى تو نزدیک سازد، راهى که در آن خیر و سعادت و انجام وظیفه بوده باشد.

(آیه 11)- ما دعاى آنها را به اجابت رساندیم «پس ما (پرده خواب را) در غار بر گوششان زدیم و سالها در خواب فرو رفتند»(فَضَرَبْنا عَلَى آذانِهِمْ فِی الْکَهْفِ سِنِینَ عَدَداً).

(آیه 12)- «سپس آنها را برانگیختیم تا بدانیم (و این امر آشکار گردد که) کدام یک از آن دو گروه، مدت خواب خود را بهتر حساب کرده‏اند» (ثُمَّ بَعَثْناهُمْ لِنَعْلَمَ أَیُّ الْحِزْبَیْنِ أَحْصى‏ لِما لَبِثُوا أَمَداً).

(آیه 13)- سرگذشت مشروح اصحاب کهف: بعد از بیان اجمالى این داستان، قرآن مجید به شرح تفصیلى آن ضمن چهارده آیه پرداخته و سخن را در این زمینه چنین آغاز مى‏کند: «ما داستان آنها را بحق براى تو بازگو مى‏کنیم» (نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیْکَ نَبَأَهُمْ بِالْحَقِّ).

«آنها جوانانى بودند که به پروردگارشان ایمان آوردند و ما بر هدایتشان افزودیم» (إِنَّهُمْ فِتْیَةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَ زِدْناهُمْ هُدىً).
از آیات قرآن بطور اشاره و از تواریخ به صورت مشروح این حقیقت استفاده مى‏شود که اصحاب کهف در محیط و زمانى مى‏زیستند که بت پرستى و کفر، آنها را احاطه کرده بود و یک حکومت جبّار و ستمگر که معمولا حافظ و پاسدار شرک و کفر و جهل و غارتگرى و جنایت است بر سر آنها سایه شوم افکنده بود.
اما این گروه از جوانمردان که از هوش و صداقت کافى بر خوردار بودند به فساد این آیین پى بردند و تصمیم بر قیام گرفتند و در صورت عدم توانایى مهاجرت کردن از آن محیط آلوده.

(آیه 14)- لذا قرآن به دنبال بحث گذشته مى‏گوید: «و دلهایشان را محکم ساختیم، در آن هنگام که قیام کردند و گفتند: پروردگار ما پروردگار آسمانها و زمین است» (وَ رَبَطْنا عَلى‏ قُلُوبِهِمْ إِذْ قامُوا فَقالُوا رَبُّنا رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ).

«هرگز غیر او معبودى را نمى‏خوانیم» (لَنْ نَدْعُوَا مِنْ دُونِهِ إِلهاً).
که «اگر چنین کنیم سخنى به گزاف گفته‏ایم» (لَقَدْ قُلْنا إِذاً شَطَطاً).
در واقع این جوانمردان با ایمان براى اثبات توحید و نفى (آلهه) به دلیل روشنى دست زدند، و آن این که ما به وضوح مى‏بینیم که این آسمان و زمین پروردگارى دارد که وجود نظام آفرینش دلیل بر هستى اوست، ما هم بخشى از این مجموعه هستى مى‏باشیم، بنابراین پروردگار ما نیز همان پروردگار آسمانها و زمین است.

(آیه 15)- سپس به دلیل دیگرى نیز توسل جستند و آن این که: «این قوم ما معبودهایى جز خدا انتخاب کرده‏اند» (هؤُلاءِ قَوْمُنَا اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ آلِهَةً).

آخر مگر اعتقاد بدون دلیل و برهان ممکن است «چرا آنان دلیل آشکارى براى الوهیت آنها نمى‏آورند؟» (لَوْ لا یَأْتُونَ عَلَیْهِمْ بِسُلْطانٍ بَیِّنٍ).
آیا پندار و خیال یا تقلید کور کورانه مى‏تواند دلیلى بر چنین اعتقادى باشد؟
این چه ظلم فاحش و انحراف بزرگى است.
«پس چه کسى ظالمتر است از آن کس که به خدا دروغ ببندد» (فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرى‏ عَلَى اللَّهِ کَذِباً).
این «افترا» هم ستمى است بر خویشتن، چرا که انسان سر نوشت خود را به دست عوامل بدبختى و سقوط سپرده، و هم ظلمى است بر جامعه‏اى که این نغمه را در آن سر مى‏دهد و به انحراف مى‏کشاند، و هم ظلمى است به ساحت قدس پروردگار و اهانتى است به مقام بزرگ او.

اعظم :

ایه 5: این گفتاری که از دهان اینها بیرون می آید، جرأتی بزرگ و جسارتی عظیم نسبت به خدای سبحان است ، چون لازمه قول آنها شریک داشتن وجسمانی بودن و ترکیب پذیری و احتیاج و سایر توالی فاسده است که ساحت خداوند بسیار والاتر از این اباطیل می باشد

ایه 6 : چقدر پیامبر نسبت به ایمان اوردن امتش حریص بودن

اینقدر که خداوند بهشون میگن که داری خودت رو به هلاکت میندازی با غم و غصه ایمان نیاوردنشون

ایه 7 :زینتهای دنیا برای ازمودن انسانها

ایه 8: ی ای پیامبر، از اعراض وانکار اینها متأسف و اندوهگین نشو و از اینکه می بینی اینها غرق در مادیات هستند اندوه مخور، زیرا همه این اعمال آنها مطابق اراده الهی است ، چون خدا اراده کرده این دنیای فانی را در نظرشان زینت دهد و آن را وسیله آزمایش آنها قرار داده تا سره از ناسره جداو مشخص گردد و در نهایت پس از اتمام امتحان و مدت اجل آنها هر آینه ما زمین و هرچه در آنست را به صورتی خشک و لم یزرع در می آوریم که هیچ کس بدان رغبت نیابد، پس کفر و ضلالت کفار به معنای مغلوب شدن خدا نیست ، بلکه اعمال آنها همه مطابق برنامه و تدبیر الهیست و در هر صورت امر خدا غالب است .

ایه 9:

(کهف ) همان غار وسیع است و (رقیم ) یعنی نوشته شده و چون ماجرای این افراد در سنگ نوشته ای در آن ناحیه پیدا شده و یا آن سنگ نوشته در موزه سلاطین وجود داشته ، آنها را اصحاب رقیم نامیده اند و بعضی دیگر گفته اند (رقیم ) نام کوهی بوده که غار در آن قرار داشته و یا نام شهری بوده که کوه در آن واقع بوده ، اما قول اول قویتر است . بعضی از مفسران نیز اصحاب رقیم را غیر از اصحاب کهف دانسته اند،

ایه 10:

وقتی هدفت حفظ ایمان باشه هر کاری میکنی
حتی به خوشیهایی که تو دنیا داری پشت پا میزنی و میری به کوه پناه می بری

ایه 13:

اینکه ایمان ایشان رابه خود نسبت می دهد، معلوم می شود ایمان آنها مورد رضایت پروردگار بوده واینکه فرمود،(بر هدایت آنها افزودیم ) مراد هدایت بعد از اصل ایمان است که ملازم با ارتقاء درجه ایمان می باشد، و باعث می شود که انسان بسوی هر چیزی که مراد رضای خداست هدایت شود

ایه 14: (ربط)یعنی محکم بستن و (ربط بر قلبها)کنایه از برداشتن اضطراب و نگرانی ازآنهاست و (شطط) یعنی خروج از حد و تجاوز از حق . می فرماید: ما قلبهای آنها را محکم و آرام نمودیم تا توانستند در مجلس پادشاه که در آن عبادت بتها معمول بود و همه را به آن وادار می نمودند، قیام کنند و مردم را ازعبادت بتها منع نمایند و با کمال شجاعت در مقابل جمعیت ایستادند و مخالفت خود رابا عبادت بتها اعلام کردند و گفتند: ما فقط پروردگار آسمان و زمین را عبادت می کنیم ،برای اصرار و تأکید گفتند: اگر غیر او را بپرستیم این عمل تجاوز از حد و بالا بردن مخلوق تا حد خالق است .