386 . صفحه 386
شانزدهم دی:
نفیسه :
(آیه 6)-آیه قبل به سه مورد از پنج موردی که خداوند برای مستضعفان اراده کرده است،اشاره میکند.این آیه به دو مورد دیگر میپردازد:
4-آنها را نیرومند، قوى و صاحب قدرت «و حکومتشان را در زمین پابرجا سازیم» (وَ نُمَکِّنَ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ).
5- «و به فرعون و هامان و لشکریانشان آنچه را از آنها [بنى اسرائیل] بیم داشتند نشان دهیم» (وَ نُرِیَ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما مِنْهُمْ ما کانُوا یَحْذَرُونَ).
این بشارتى است در زمینه پیروزى حق بر باطل و ایمان بر کفر.این بشارتى است براى همه انسانهاى آزاده و خواهان حکومت عدل و داد و برچیده شدن بساط ظلم و جور.
نمونهاى از تحقق این مشیت الهى، حکومت بنى اسرائیل و زوال حکومت فرعونیان بود.
و نمونه کاملترش حکومت پیامبر اسلام صلّى اللّه علیه و آله و یارانش بعد از ظهور اسلام بود.
و نمونه گستردهتر آن ظهور حکومت حق و عدالت در تمام کره زمین به وسیله حضرت مهدى- عج- است.
البته حکومت جهانى حضرت مهدى (عج) در آخر کار هرگز مانع از حکومتهاى اسلامى در مقیاسهاى محدودتر پیش از آن از طرف مستضعفان برضد مستکبران نخواهد بود، و هرزمان شرایط آن را فراهم سازند وعده حتمى و مشیت الهى درباره آنها تحقق خواهد یافت و این پیروزى نصیبشان مىشود.
(آیه 7)- در آغوش فرعون! از اینجا قرآن مجید، براى ترسیم نمونه زندهاى از پیروزى مستضعفان بر مستکبران وارد شرح داستان موسى و فرعون مىشود.
نخست مىگوید: «ما به مادر موسى وحى فرستادیم (و الهام کردیم) که موسى را شیر ده و هنگامى که بر او ترسیدى او را در دریا بیفکن»! (وَ أَوْحَیْنا إِلى أُمِّ مُوسى أَنْ أَرْضِعِیهِ فَإِذا خِفْتِ عَلَیْهِ فَأَلْقِیهِ فِی الْیَمِّ).
«و ترس و اندوهى به خود راه مده» (وَ لا تَخافِی وَ لا تَحْزَنِی).
«چرا که ما قطعا او را به تو باز مىگردانیم، و او را از رسولان قرار خواهیم داد» (إِنَّا رَادُّوهُ إِلَیْکِ وَ جاعِلُوهُ مِنَ الْمُرْسَلِینَ).
این آیه کوتاه مشتمل بر دو امر، و دو نهى، و دو بشارت است که مجموعا خلاصهاى است از یک داستان بزرگ و پرماجرا که فشردهاش چنین است:
دستگاه فرعون برنامه وسیعى براى کشتن «نوزادان پسر» از بنى اسرائیل ترتیب داده بود، و حتى قابلههاى فرعونى مراقب زنان باردار بنى اسرائیل بودند.
در این میان یکى از این قابلهها با مادر موسى رابطه دوستى داشت- حمل موسى مخفیانه صورت گرفت و چندان آثارى از حمل در مادر نمایان نبود- هنگامى که احساس کرد تولد نوزاد نزدیک شده به سراغ دوست قابلهاش فرستاد و گفت: ماجراى من چنین است فرزندى در رحم دارم و امروز به محبت و دوستى تو نیازمندم.
هنگامى که موسى تولد یافت از چشمان او نور مرموزى درخشید، و برقى از محبت در اعماق قلب قابله فرو نشست.
زن قابله گفت: حتى راضى نیستم مویى از سر او کم شود، با دقت از او حفاظت کن، من فکر مىکنم دشمن نهایى ما سرانجام او باشد! قابله از خانه مادر موسى بیرون آمد، بعضى از جاسوسان حکومت او را دیدند و تصمیم گرفتند وارد خانه شوند.
خواهر موسى ماجرا را به مادر خبر داد، مادر در میان این وحشت شدید نوزاد را در پارچهاى پیچید و در تنور انداخت، مأموران وارد شدند در آنجا چیزى جز تنور آتش ندیدند! خداوند آتش را براى او برد و سلام کرده بود- همان خدایى که آتش نمرودى را براى ابراهیم سرد و سالم ساخت- دست کرد و نوزادش را سالم بیرون آورد.
اما باز مادر در امان نبود، چرا که مأموران در حرکت و جستجو بودند.
در اینجا یک الهام الهى قلب مادر را روشن ساخت به سراغ یک نجار مصرى آمد، نجارى که او نیز از قبطیان و فرعونیان بود! از او درخواست کرد صندوق کوچکى براى او بسازد.
شاید صبحگاهانى بود که هنوز مردم مصر در خواب بودند و هوا کمى روشن شده بود، مادر نوزاد خود را همراه صندوق به کنار رود نیل آورد، پستان در دهان نوزاد گذاشت، و آخرین شیر را به او داد، سپس او را در آن صندوق مخصوص که همچون یک کشتى کوچک قادر بود بر روى آب حرکت کند گذاشت و آن را روى امواج نهاد.
در اخبار آمده: فرعون دخترى داشت که از بیمارى شدیدى رنج مىبرد، دست به دامن اطبا زد نتیجهاى نگرفت، به کاهنان متوسل شد آنها گفتند: که اى فرعون! ما پیش بینى مىکنیم که از درون این دریا انسانى به این کاخ گام مىنهد که اگر از آب دهانش به بدن این بیمار بمالند بهبودى مىیابد! فرعون و همسرش آسیه در انتظار چنین ماجرایى بودند که ناگهان روزى صندوقچهاى را که بر امواج در حرکت بود، نظر آنها را جلب کرد، دستور داد مأموران فورا به سراغ صندوق بروند.
صندوق مرموز در برابر فرعون قرار گرفت، هنگامى که چشم همسر فرعون به چشم کودک افتاد، برقى از آن جستن کرد، و همگى مهر او را در دل گرفتند، و هنگامى که آب دهان این نوزاد مایه شفاى بیمار شد این محبت فزونى گرفت.
(آیه 8)- قرآن مىگوید: «سپس خاندان فرعون، موسى را (از روى امواج نیل) برگرفتند تا (سرانجام) دشمن آنان و مایه اندوهشان گردد»! (فَالْتَقَطَهُ آلُ فِرْعَوْنَ لِیَکُونَ لَهُمْ عَدُوًّا وَ حَزَناً).
و در پایان آیه اضافه مىکند: «مسلما فرعون و هامان و لشکریان آن دو خطاکار بودند» (إِنَّ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما کانُوا خاطِئِینَ).
چه خطایى از این برتر که راه حق و عدالت را گذارده پایههاى حکومت خود را بر ظلم و جور و شرک بنا نموده بودند؟
و چه خطایى از این روشنتر که آنها هزاران طفل را سر بریدند تا «کلیم اللّه» را نابود کنند، ولى خداوند او را به دست خودشان سپرد و گفت: بگیرید و این دشمنتان را پرورش دهید و بزرگ کنید!
(آیه 9)- از این آیه استفاده مىشود که مشاجره و درگیرى میان فرعون و همسرش و احتمالا بعضى از اطرافیان آنها بر سر این نوزاد در گرفته بود، چرا که قرآن مىگوید: «همسر فرعون گفت: این نور چشم من و تو است، او را نکشید، شاید براى ما مفید باشد، یا او را به عنوان پسر انتخاب کنیم»! (وَ قالَتِ امْرَأَتُ فِرْعَوْنَ قُرَّتُ عَیْنٍ لِی وَ لَکَ لا تَقْتُلُوهُ عَسى أَنْ یَنْفَعَنا أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَداً).
فرعون دریافته بود که این نوزاد از بنى اسرائیل است و خواهان اجراى قانون جنایت بارش درباره نوزادان بنى اسرائیل در این مورد شد! اما «آسیه» همسر فرعون که نوزاد پسرى نداشت و قلب پاکش کانون مهر این نوزاد شده بود در مقابل همه آنها ایستاد و از آنجا که در این گونه کشمکشهاى خانوادگى غالبا پیروزى با زنان است او در کار خود پیروز شد.
و اگر داستان شفاى دختر فرعون نیز به آن افزوده شود دلیل پیروزى «آسیه» در این درگیرى روشنتر خواهد شد.
ولى قرآن با یک جمله کوتاه و پرمعنى در پایان آیه مىگوید: «آنها نمىدانستند» چه مىکنند (وَ هُمْ لا یَشْعُرُونَ).
آرى! آنها نمىدانستند که فرمان نافذ الهى و مشیت شکستناپذیر خداوند بر این قرار گرفته است که این نوزاد را در مهمترین کانون خطر پرورش دهد، و هیچ کس را یاراى مخالفت با این اراده و مشیت نیست!
(آیه 10)- بازگشت موسى به آغوش مادر: گفتیم مادر موسى (ع) فرزندش را به امواج نیل سپرد، اما بعد از این ماجرا توفانى شدید در قلب او وزیدن گرفت، نزدیک بود فریاد کشد و از جدایى فرزند ناله سر دهد اما لطف الهى به سراغ او آمد.
چنانکه قرآن مىگوید: «قلب مادر موسى از همه چیز (جز یاد فرزندش) تهى گشت، و اگر دل او را (به وسیله ایمان و امید) محکم نکرده بودیم، نزدیک بود این مطلب را افشا کند» (وَ أَصْبَحَ فُؤادُ أُمِّ مُوسى فارِغاً إِنْ کادَتْ لَتُبْدِی بِهِ لَوْ لا أَنْ رَبَطْنا عَلى قَلْبِها لِتَکُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ).
(آیه 11)- مادر بر اثر این لطف پروردگار آرامش خود را بازیافت، ولى مىخواهد از سرنوشت فرزندش با خبر شود، لذا مادر موسى «به خواهر او گفت:
حال او را پیگیرى کن» (وَ قالَتْ لِأُخْتِهِ قُصِّیهِ).
خواهر موسى دستور مادر را انجام داد «و از دور ماجرا را مشاهده کرد» (فَبَصُرَتْ بِهِ عَنْ جُنُبٍ). او دید که صندوق نجات موسى را فرعونیان از آب مىگیرند، از صندوق بیرون آورده در آغوش دارند.
«در حالى که آنها (از وضع این خواهر) بىخبر بودند» (وَ هُمْ لا یَشْعُرُونَ).
(آیه 12)- به هرحال اراده خداوند به این تعلق گرفته بود که این نوزاد به زودى به مادرش برگردد و قلب او را آرام بخشد، لذا مىفرماید: «ما همه زنان شیرده را از قبل بر او تحریم کردیم» (وَ حَرَّمْنا عَلَیْهِ الْمَراضِعَ مِنْ قَبْلُ).
طبیعى است نوزاد شیرخوار چند ساعت که مىگذرد، گرسنه مىشود، مأموران حرکت کردند و دربدر دنبال دایه مىگردند، اما عجیب این که پستان هیچ دایهاى را نمىگیرد.
این همان تحریم تکوینى الهى بود که همه دایهها را بر او حرام کرده بود.
کودک پى در پى گریه مىکند و سر و صداى او درون قصر فرعون مىپیچد و قلب ملکه را به لرزه در مىآورد.
مأموران بر تلاش خود مىافزایند ناگهان در فاصله نه چندان دور به دخترى برخورد مىکنند که «مىگوید: من خانوادهاى را مىشناسم که مىتوانند این نوزاد را کفالت کنند و خیرخواه او هستند آیا مىخواهید شما را راهنمایى کنم»؟ (فَقالَتْ هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلى أَهْلِ بَیْتٍ یَکْفُلُونَهُ لَکُمْ وَ هُمْ لَهُ ناصِحُونَ).
من زنى از بنى اسرائیل را مىشناسم که پستانى پرشیر و قلبى پرمحبت دارد مأموران خوشحال شدند و مادر موسى را به قصر فرعون بردند، نوزاد هنگامى که بوى مادر را شنید سخت پستانش را در دهان فشرد، برق خوشحالى از چشمها جستن کرد.
وقتى موسى پستان مادر را قبول کرد هامان، وزیر فرعون گفت من فکر مىکنم تو مادر واقعى او هستى، چرا در میان این همه زن تنها پستان تو را پذیرفت! مادر گفت: اى پادشاه! به خاطر این است که من زنى خوشبو هستم، و شیرم بسیار شیرین است.
حاضران این سخن را تصدیق کردند و هرکدام هدیه و تحفه گران قیمتى به او دادند.
آرى! او باید از شیر پاکى همچون شیر مادرش تغذیه کند تا بتواند بر ضد ناپاکیها قیام کند و با ناپاکان بستیزد.
(آیه 13)- و به این ترتیب «ما موسى را به مادرش بازگرداندیم تا چشمش روشن شود و غم و اندوهى در دل او باقى نماند، و بداند وعده الهى حق است اگر چه اکثر مردم نمىدانند» (فَرَدَدْناهُ إِلى أُمِّهِ کَیْ تَقَرَّ عَیْنُها وَ لا تَحْزَنَ وَ لِتَعْلَمَ أَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَ لکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لا یَعْلَمُونَ).
