196 . صفحه 196

نهم تیر :

نفیسه :

(آیه 55)- این آیه روى سخن را به پیامبر کرده، مى‏گوید: «فزونى اموال و اولاد آنها نباید تو را در شگفتى فرو برد» و فکر کنى که آنها با این که منافقند چگونه مشمول این همه مواهب الهى واقع شده‏اند (فَلا تُعْجِبْکَ أَمْوالُهُمْ وَ لا أَوْلادُهُمْ).
چرا که اینها به ظاهر براى آنها نعمت است اما در حقیقت «خدا مى‏خواهد به این وسیله آنان را در زندگى دنیا معذب کند، و به خاطر دلبستگى فوق العاده به این امور در حال کفر و بى‏ایمانى بمیرند» (إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ بِها فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ تَزْهَقَ أَنْفُسُهُمْ وَ هُمْ کافِرُونَ).
در واقع آنها از دو راه به وسیله این اموال و اولاد (نیروى اقتصادى و انسانى) معذب مى‏شوند: نخست این که این گونه افراد معمولا فرزندانى ناصالح و اموالى بى‏برکت دارند که مایه درد و رنجشان در زندگى دنیاست، شب و روز باید براى فرزندانى که مایه ننگ و ناراحتى هستند، تلاش کنند، و براى حفظ اموالى که از طریق گناه به دست آورده‏اند جان بکنند، و از طرف دیگر چون به این اموال و فرزندان دلبستگى دارند و به سراى وسیع و پر نعمت آخرت و جهان پس از مرگ ایمان ندارند چشم پوشى از این همه اموال برایشان مشکل است تا آنجا که ایمانشان را روى آنها گذاشته و با کفر از دنیا مى‏روند، و به سخت‏ترین وضعى جان مى‏دهند؟
مال و فرزند اگر پاک و صالح باشد موهبت است و سعادت و مایه رفاه و آسایش و اگر ناپاک و ناصالح باشد رنج و عذاب الیم است.

(آیه 56)- نشانه دیگرى از منافقان! در اینجا یکى دیگر از اعمال و حالات منافقان به روشنى ترسیم شده است مى‏گوید: «آنها به خدا سوگند یاد مى‏کنند که از شما هستند» (وَ یَحْلِفُونَ بِاللَّهِ إِنَّهُمْ لَمِنْکُمْ).
«در حالى که نه از شما هستند (و نه در چیزى با شما موافقند) بلکه آنها گروهى هستند که فوق العاده مى‏ترسند» و از شدت ترس کفر را پنهان کرده اظهار ایمان مى‏کنند مبادا گرفتار شوند (وَ ما هُمْ مِنْکُمْ وَ لکِنَّهُمْ قَوْمٌ یَفْرَقُونَ).

(آیه 57)- در این آیه شدت بغض و عداوت و نفرت آنها را از مؤمنان در عبارتى کوتاه اما بسیار رسا و گویا منعکس کرده، مى‏گوید: «آنها چنان هستند که اگر پناهگاهى (همانند یک دژ محکم) بیابند، یا دسترسى به غارهایى در کوهها داشته باشند، یا بتوانند راهى در زیر زمین پیدا کنند، با سرعت هر چه بیشتر به سوى آن مى‏شتابند» تا از شما دور شوند و بتوانند کینه و عدوات خود را آشکار سازند (لَوْ یَجِدُونَ مَلْجَأً أَوْ مَغاراتٍ أَوْ مُدَّخَلًا لَوَلَّوْا إِلَیْهِ وَ هُمْ یَجْمَحُونَ).
این یکى از رساترین تعبیراتى است که قرآن درباره ترس و وحشت منافقان و یا بغض و نفرت آنان بیان کرده که آنها اگر در کوهها و حتى زیر و روى زمین راه فرارى پیدا کنند از ترس یا عداوت از شما دور مى‏شوند ولى چون قوم و قبیله و اموال و ثروتى در محیط شما دارند مجبورند دندان بر جگر بگذارند و بمانند!

(آیه 58)-
شأن نزول:
نقل شده که: پیامبر صلّى اللّه علیه و آله مشغول تقسیم اموالى (از غنائم یا مانند آن) بود که یکى از طایفه «بنى تمیم» فرا رسید، صدا زد: اى رسول خدا! عدالت کن! پیامبر فرمود: واى بر تو اگر من عدالت نکنم چه کسى عدالت خواهد کرد؟! در این هنگام این آیه و آیه بعد نازل شد و به این گونه افراد اندرز داد.
تفسیر:
خودخواهان بى‏منطق: در این آیه به یکى از حالات منافقان اشاره شده و آن این که آنها هرگز راضى به حق خود نیستند.
هر کس جیب آنها را پر کند عادل است و از او راضى هستند و هر کس به خاطر رعایت عدالت حق دیگران را به آنها نبخشد ظالم و از او ناراضى مى‏شوند.
لذا مى‏گوید: «بعضى از آنها در تقسیم صدقات به تو عیب مى‏گیرند» و مى‏گویند عدالت را رعایت نکردى (وَ مِنْهُمْ مَنْ یَلْمِزُکَ فِی الصَّدَقاتِ).
اما در حقیقت چنین است که آنها به منافع خویش مى‏نگرند «اگر سهمى به آنها داده شود راضیند و خوشحال» و تو را مجرى عدالت مى‏دانند هر چند استحقاق نداشته باشند (فَإِنْ أُعْطُوا مِنْها رَضُوا).
«و اگر چیزى از آن به آنها داده نشود خشمگین مى‏شوند» و تو را متهم به بى‏عدالتى مى‏کنند (وَ إِنْ لَمْ یُعْطَوْا مِنْها إِذا هُمْ یَسْخَطُونَ).

(آیه 59)- «ولى اگر آنها (به حق خود راضى باشند و) به آنچه خدا و پیامبرش در اختیار آنها گذارده رضایت دهند و بگویند همین براى ما کافى است و اگر هم نیاز بیشترى داریم خدا و پیامبر از فضل خود به زودى به ما مى‏بخشند ما تنها رضاى خدا را مى‏طلبیم» و از او مى‏خواهیم که ما را از اموال مردم بى‏نیاز سازد، اگر آنها چنین کنند به سود آنهاست (وَ لَوْ أَنَّهُمْ رَضُوا ما آتاهُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ قالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ سَیُؤْتِینَا اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ رَسُولُهُ إِنَّا إِلَى اللَّهِ راغِبُونَ).

(آیه 60)- مصارف زکات و ریزه کاریهاى آن: در تاریخ اسلام دو دوران مشخص دیده مى‏شود، دوران مکّه که همت پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و مسلمانان در آن مصروف تعلیم و تربیت نفرات و آموزش و تبلیغ مى‏شد، و دوران مدینه که پیامبر صلّى اللّه علیه و آله در آن دست به تشکیل «حکومت اسلامى» و پیاده کردن و اجراى تعلیمات اسلام، از طریق این حکومت صالح زد.
بدون شک یکى از ابتدایى و ضرورى‏ترین مسأله، به هنگام تشکیل حکومت، تشکیل «بیت المال» است که به وسیله آن نیازهاى اقتصادى حکومت برآورده شود.
به همین دلیل یکى از نخستین کارهایى که پیامبر صلّى اللّه علیه و آله در مدینه انجام داد تشکیل بیت المال بود که یکى از منابع آن را «زکات» تشکیل مى‏داد، و طبق مشهور این حکم در سال دوم هجرت پیامبر صلّى اللّه علیه و آله تشریع شد.
به هر حال آیه مورد بحث به روشنى مصارف واقعى زکات را بیان کرده و آن را در هشت مصرف خلاصه مى‏کند:
1- «فقرا» نخست مى‏گوید: «صدقات و زکات براى فقیران است» (إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ).
2- «مساکین» (وَ الْمَساکِینِ).
3- «عاملان و جمع آورى کنندگان زکات» (وَ الْعامِلِینَ عَلَیْها).
این گروه در حقیقت کارمندان و کارکنانى هستند که براى جمع آورى زکات و اداره بیت المال اسلام تلاش و کوشش مى‏کنند. 4- «و کسانى که براى جلب محبتشان اقدام مى‏شود» (وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ).
آنها کسانى هستند که انگیزه معنوى نیرومندى براى پیشبرد اهداف اسلامى ندارند، و با تشویق مالى مى‏توان تألیف قلب، و جلب محبت آنان نمود، و در مباحث فقهى گفته شده که آیه مفهوم وسیعى دارد که کفار و غیر مسلمانان را شامل مى‏شود.
5- «در راه آزاد ساختن بردگان» (وَ فِی الرِّقابِ).

یعنى سهمى از زکات،تخصیص به مبارزه با بردگى، و پایان دادن به این موضوع ضد انسانى، و «آزادى تدریجى بردگان» داده مى‏شود.
6- «اداء دین بدهکاران» و آنها که بدون جرم و تقصیر زیر بار بدهکارى مانده و از اداى آن عاجز شده‏اند (وَ الْغارِمِینَ).
7- «و در راه خدا» (وَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ).
8- «واماندگان در راه» (وَ ابْنِ السَّبِیلِ).
یعنى مسافرانى که بر اثر علّتى در راه مانده، و زاد و توشه و مرکب کافى براى رسیدن به مقصد ندارند، هر چند افراد فقیر و بى‏بضاعتى نیستند.
در پایان آیه به عنوان تأکید روى مصارف گذشته، مى‏فرماید: «این فریضه الهى است» (فَرِیضَةً مِنَ اللَّهِ).
و بدون شک این فریضه، حساب شده، و کاملا دقیق، و جامع مصلحت فرد و اجتماع است، زیرا «خداوند دانا و حکیم است» (وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ).

نکته‏ها:
1- فرق میان «فقیر» و «مسکین»:
به نظر مى‏رسد که «فقیر» به معنى کسى است که در زندگى خود کمبود مالى دارد، هر چند مشغول کسب و کارى باشد و هرگز از کسى سؤال نکند، اما «مسکین» کسى است که نیازش شدیدتر است و دستش از کار کوتاه است، و به همین جهت از این و آن سؤال مى‏کند.
2- تقسیم زکات به هشت قسمت مساوى:
اکثریت قاطع فقها براینند که اصناف هشتگانه فوق مواردى است که صرف زکات در آنها مجاز است، و تقسیم کردن در آن واجب نیست.اما چگونگى مصرف آن در این مصرف هشتگانه بستگى به ضرورتهاى اجتماعى از یکسو، و نظر حکومت اسلامى از سوى دیگر دارد.
3- نقش زکات در اسلام:
با توجه به این که اسلام به عنوان یک «آیین جامع» که تمام نیازمندیهاى مادى و معنوى در آن پیش بینى شده، و از همان عصر پیامبر صلّى اللّه علیه و آله، با تأسیس حکومت همراه بود، و توجه خاصى به حمایت از محرومان و مبارزه با فاصله طبقاتى دارد، روشن مى‏شود که نقش بیت المال، و زکات از مهمترین نقشهاست.
شک نیست که هر جامعه‏اى داراى افرادى از کار افتاده، بیمار، یتیمان بى‏سرپرست، معلولین، و امثال آنها مى‏باشد که باید مورد حمایت قرار گیرند.
و نیز براى حفظ موجودیت خود در برابر هجوم دشمن، نیاز به سربازان مجاهدى دارد که هزینه آنها از طرف حکومت پرداخت مى‏شود.
به همین دلیل در اسلام مسأله زکات که در حقیقت یک نوع «مالیات بر درآمد و تولید» و «مالیات بر ثروت راکد» محسوب مى‏شود، از اهمیت خاصى برخوردار است، تا آنجا که در ردیف مهمترین عبادات قرار گرفته، و در بسیارى از موارد با نماز همراه ذکر شده، و حتى شرط قبولى نماز شمرده شده است!

(آیه 61)-
شأن نزول:
در مورد نزول این آیه گفته‏اند: این آیه در باره گروهى از منافقان نازل شده، که دور هم نشسته بودند و سخنان ناهنجار، درباره پیامبر صلّى اللّه علیه و آله مى‏گفتند، یکى از آنان گفت: این کار را نکنید، زیرا، مى‏ترسیم به گوش محمّد برسد، و او به ما بد بگوید (و مردم را بر ضد ما بشوراند).
یکى از آنان که نامش «جلاس» بود گفت: مهم نیست، ما هر چه بخواهیم مى‏گوییم، و اگر به گوش او رسید نزد وى مى‏رویم، و انکار مى‏کنیم، و او از ما مى‏پذیرد، زیرا محمّد صلّى اللّه علیه و آله آدم خوش باور و دهن بینى است، و هر کس هر چه بگوید قبول مى‏کند، در این هنگام آیه نازل شد و به آنها پاسخ گفت.
تفسیر:
این حسن است نه عیب! در این آیه همان گونه که از مضمون آن استفاده مى‏شود سخن از فرد یا افرادى در میان است که پیامبر صلّى اللّه علیه و آله را با گفته‏هاى خود آزار مى‏دادند آیه مى‏گوید: «از آنها کسانى هستند که پیامبر را آزار مى‏دهند و مى‏گویند: او آدم خوش باورى است»! (وَ مِنْهُمُ الَّذِینَ یُؤْذُونَ النَّبِیَّ وَ یَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ).
آنها در حقیقت یکى از نقاط قوت پیامبر صلّى اللّه علیه و آله را که وجود آن در یک رهبر کاملا لازم است، به عنوان نقطه ضعف نشان مى‏دادند.
لذا قرآن بلافاصله اضافه مى‏کند که: «به آنها بگو: اگر پیامبر گوش به سخنان شما فرا مى‏دهد (و عذرتان را مى‏پذیرد، و به گمان شما یک آدم گوشى است) این به نفع شماست»! (قُلْ أُذُنُ خَیْرٍ لَکُمْ).

زیرا از این طریق آبروى شما را حفظ کرده، و شخصیتتان را خرد نمى‏کند عواطف شما را جریحه‏دار نمى‏سازد، و براى حفظ محبت و اتحاد و وحدت شما از این طریق کوشش مى‏کند، در حالى که اگر او فورا پرده‏ها را بالا مى‏زد، و دروغگویان را رسوا مى‏کرد، دردسر فراوانى براى شما فراهم مى‏آمد.
سپس براى این که عیب جویان از این سخن سوء استفاده نکنند، و آن را دستاویز قرار ندهند، چنین اضافه مى‏کند: «او به خدا و فرمانهاى او ایمان دارد، و به سخنان مؤمنان راستین گوش فرا مى‏دهد، و آن را مى‏پذیرد و به آن ترتیب اثر مى‏دهد» (یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ یُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِینَ).
یعنى در واقع پیامبر صلّى اللّه علیه و آله دو گونه برنامه دارد: یکى برنامه حفظ ظاهر و جلوگیرى از پرده‏درى، و دیگرى در مرحله عمل، در مرحله اول به سخنان همه گوش فرا مى‏دهد، و ظاهرا انکار نمى‏کند، ولى در مقام عمل تنها توجه او به فرمانهاى خدا و پیشنهادها و سخنان مؤمنان راستین است، و یک رهبر واقع بین باید چنین باشد، و تأمین منافع جامعه جز از این راه ممکن نیست لذا بلافاصله مى‏فرماید: «او رحمت براى مؤمنان شماست» (وَ رَحْمَةٌ لِلَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ).
تنها چیزى که در اینجا باقى مى‏ماند این است که نباید آنها که پیامبر صلّى اللّه علیه و آله را با این سخنان خود ناراحت مى‏کنند و از او عیب جویى مى‏نمایند، تصور کنند که بدون مجازات خواهند ماند.لذا در پایان آیه مى‏فرماید: «آنها که به رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله آزار مى‏رسانند عذابى دردناک دارند» (وَ الَّذِینَ یُؤْذُونَ رَسُولَ اللَّهِ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ).

اعظم :

ایه 55:
خیلی وقتها این سوال پیش میاد که اونایی که وضعیت ایمانی خوبی ندارن (البته ان شاءالله که اسیر قضاوت عجولانه و مغرضانه نشده باشیم) چرا وضع مالی یهتری دارن (اون موقع ها خب تعداد فرزند هم یه جورایی قدرت بوده و عامل برتری )
اینجا خداوند پاسخ میده که همین دنیا این موارد برتری مادی موجب رنج و عذاب اوناست
به سبب رنجی که در نگهداری و بع دست اوردن اونا میکشن
موقع مرگ هم که همون خیری که از مال و فرزند ندیدن وبال گردن میشه و در حال کفر جون میدن

خودم به عینه زیاد دیدم که فرزند ناصالح همین دنیای والدینش رو تیره و تار کرده
رنجشون رو زیاد کرده
اموالشون رو بر باد داده

یه جورایی که به نتیجه رسیدم هیچی تو این دنیا مثل فرزندصالح ارزش نداره (بعد از ایمان و ... ) چون هم تو این دتیا به درد ادم می خوره هم باقیات صالحات هستش و خیرش به کل اجدادش میرسه

ایه 56:
اگه دیدی دروغ میگیم و حیلی می ترسیم از خیلی شرایط و افراد مراقب باشیم
نشانه های نفاق در ما رویت شده

ایه 57:
پناه بردن به هر سوراخ و سمبه و هر اغوش ناپایداری (مال و افراد و انواع ارامش زاهای ناپایدار) نشون میده که اون ایمانی که باید در ادم نیست

دروغ میگیم ایمان داریم اگه ارامش رو در غیر خدا می جوییم

ایه 58 :
چه ایه جالبی
معیار تعیین عدالت حاکمان "من"م
اگه جیبم پر شد
مال و اموالی از بالا رسید به من
غنیمتی از حاکم رسید بهم
خشنودم و راضی
اگه نرسید فریاد واعدالتا سر میدیم و خشمگین می شیم

ایه 58 : انگیزه اعتراض و انتقاد به دستگاه حاکمه منافع شخصیه نه دلسوزی

ایه 59:
برد با کسی هستش که به اونچه خدا بهش میده راضیه
به اونچه که پیامبر خدا در غنایم شامل حالش کرده راضی هستش و اکتفا میکنه

ایه 59:اشتیاق و رغبت به خداوند زمینه ساز رضا و صبر و قناعت هستش

ایه 61:
چقدر پیامبر مهربون بودن و هستن
اونقدر که بهشون میگفتن "گوش"هستش

یعنی ساده لوحه میشینه حرفای ما رو گوش میده
به خیال خودشون گولشون میزدن
نمی دونستن این اخلاق پیامبر به نفع اونها بوده
....
چقدر این تصویر از پیامبر زیبا و فوق العاده است یه گوش شنوا و دوست داشتنی

الهم نشکوا الیک من فقد نبینا و غیبه ولینا

..................................................................................................

 

مباحثه آیات سوال برانگیز :

 

آیه 60 سوره توبه :

معصومه :

ایا برای ابن السبیل در شرایط حاضر مصداق خاصی وجود دارد؟
شرایط سفر در زمان نزول قران , شرایط سختی بود, گاهی برای یک سفر شخص کل دارایی خودش را میفروخت و ابن السبیل معنی ورشکسته امروزی رو میداد.
اما الان سفر جزء کوچکی از زندگی معمول افراد است و شاید الان چیزی ب نام ابن السبیل وجود نداشته باشد

دوم این که ما زکات را مکررا در قران کنار نماز و سایر امور عبادی مهم می بینیم که باز هم در زندگی الان ما زکات معنای چندانی نداره,
معمولا کشاورزان و تاجران گندم و ... زکات دارند که اونها هم درصد کوچیکی از جامعه هستند و البته نمیدونم گردش مالی زکات مثلا الان ایا مبلغ قابل توجهی هست یا نه؟
باز هم اکثریت تقریبا مطلق جامعه درگیرش نیستند در حالی که خمس رو اکثریت مطلق ولو در حد خیلی کم اگر هم نسبتا فقیر باشند درگیرند.
من معمولا وقتی اسم زکات رو میبینم , تو ذهنم خمس رو میذارم کنارش اما قران تاکید روی زکاتش بیشتره

اعظم :

سلام معصومه جان
در مورد سوال اولت ....
راستش من این جور فکر نمی کنم
میدونی که ابن السبیل یعنی کسی که در راه مانده و نیازمند باشه اگر چه در شهر خودش صاحب مال و سرمایه باشه

حداقل برای ما که در یک شهری زندگی می کنیم که مسافر توش زیاده
مصداق ابن السبیل هم کم نیست
کسی که اومده سفر و دزد پولشو زده
یا از پس خرج و مخارج سفرش که مثلا جایی برای سکونت باشه بر نیامده باشه هست

هم این الان دو تا ابن السبیل در ساختمان ما وجود داره
برادر همسرم کلا زیاد ابن السبیل پیدا میکنه
میاره خونه جا میده و خوراک و پوشاک و حمام و ...

به نظرم کم نیست
تو خارج از کشور هم که نباید کم باشه کسی اومده باشه و بعد پولش یه جوری ازبین رفنه باشه و نیارمند شده باشه

در مورد دوم سوال منم هست
زکات در این موارده
1- گندم، 2- جو، 3- خرما، 4- کشمش، 5- طلا، 6- نقره، 7- شتر، 8- گاو، 9- گوسفند.

به نظر منم باید یه به روزرسانی در زمینه مواردی که زکات بهشون تعلق میگیره باید صورت بگیره
با توجه به تغییرات بنیادینی که در زمینه شغل و اینا حاصل شده

راستی معصومه جان در مورد سوال دومت یادمه جایی خونده بودم که حضرت علی بر اسب هم زکات رو اعمال کرد
انگار یه جوری اهل فن (فقها) متونن رو اون مواردی که برش زکات نعلق میگیره دخل و تصرف کنن
مطمین ولی نیستم