81 . صفحه 81

شانزدهم اسفند :

نفیسه :

20.پیش از اسلام رسم بر این بود که اگر مى‏ خواستند همسر سابق را طلاق گویند و ازدواج جدیدى کنند براى فرار از پرداخت مهر، همسر خود را به اعمال منافى عفت متهم مى‏ کردند، و بر او سخت مى‏ گرفتند، تا حاضر شود مهر خویش را که معمولا قبلا دریافت مى‏ شد بپردازد، و طلاق گیرد، و همان مهر را براى همسر دوم قرار مى‏ دادند.آیه نازل شد و این کار زشت را مورد نکوهش قرار داد.این آیه نیز براى حفظ قسمت دیگرى از حقوق زنان نازل گردیده و مى‏ گوید: «و اگر تصمیم گرفتید که همسر دیگرى به جاى همسر خود انتخاب کنید و مال فراوانى (به عنوان مهر) به او پرداخته‏ اید، چیزى از آن را نگیرید».سپس اشاره به طرز عمل دوران جاهلیت در این باره که همسر خود را متهم به اعمال منافى عفت مى‏ کردند نموده، مى‏ فرماید: «آیا براى باز پس گرفتن (مهر) زنان متوسل به تهمت و گناه مى‏ شوید».یعنى، اصل عمل، ظلم است و گناه، و متوسل شدن به یک وسیله ناجوانمردانه و غلط، گناه آشکار دیگرى است.

21.در این آیه مجددا براى تحریک عواطف انسانى مردان اضافه مى‏ کند که شما و همسرانتان مدت ها در خلوت و تنهایى با هم بوده‏ اید همانند یک روح در دو بدن «چگونه آن (مهر) را باز پس مى‏ گیرید در حالى که با یکدیگر تماس و آمیزش کامل داشته‏ اید» و همچون بیگانه‏ ها و دشمنان با یکدیگر رفتار مى‏ کنید، و حقوق مسلم آنها را پایمال مى‏ نمایید!
سپس مى‏ فرماید: از این گذشته «همسران شما پیمان محکمى به هنگام عقد ازدواج از شما گرفته‏ اند» چگونه این پیمان مقدس و محکم را نادیده مى‏ گیرید و اقدام به پیمان‏ شکنى آشکار مى‏ کنید؟

22.پس از اسلام، حادثه‏ اى براى یکى از مسلمانان پیش آمد و آن این که:یکى از انصاراز دنیا رفت، فرزندش به نامادرى خود پیشنهاد ازدواج نمود، آن زن گفت: من تو را فرزند خود مى‏ دانم و چنین کارى را شایسته نمى‏ بینم ولى با این حال از پیغمبر(ص)کسب تکلیف مى‏ کنم، سپس موضوع را خدمت پیامبر(ص)عرض کرد، و کسب تکلیف نمود، آیه نازل شد و از این کار (که در زمان جاهلیت معمول بود) به شدت نهى کرد.همان طور که در شأن نزول نیز اشاره شد، آیه خط بطلان به یکى از اعمال ناپسند دوران جاهلیت مى‏ کشد و مى‏ گوید: «با زنانى که پدران شما با آنها ازدواج کرده‏ اند هرگز ازدواج نکنید».اما از آنجا که هیچ قانونى معمولا شامل گذشته نمى‏ شود، اضافه مى‏ فرماید: «مگر ازدواج هایى که (پیش از نزول این حکم) انجام شده است».سپس براى تأکید مطلب، سه تعبیر شدید در باره این نوع ازدواج بیان کرده، مى‏ گوید: «زیرا این کار، عمل زشتى است».و بعد اضافه مى‏ کند:«عملى است که موجب تنفر» در افکار مردم است یعنى طبع بشر آن را نمى‏ پسندد.و در پایان مى‏ فرماید:«روش نادرستى است».حتى در تاریخ مى‏ خوانیم که مردم جاهلى نیز این نوع ازدواج را «مقت» (تنفرآمیز) و فرزندانى که ثمره آن بودند«مقیت» (فرزندان مورد تنفر) مى‏ نامیدند.

23.در این آیه به محارم یعنى زنانى که ازدواج با آنها ممنوع است اشاره کرده، و بر اساس آن محرمیت از سه راه ممکن است پیدا شود:
1- ولادت که از آن تعبیر به «ارتباط نسبى» مى‏ شود.
2- از طریق ازدواج که به آن «ارتباط سببى» مى‏ گویند.
3- از طریق شیرخوارگى که به آن «ارتباط رضاعى» گفته مى‏ شود.
 نخست اشاره به محارم نسبى که هفت دسته هستند کرده و مى ‏فرماید:«مادران شما و دخترانتان و خواهرانتان و عمه‏ ها و خاله‏ هایتان و دختران برادر و دختران خواهرانتان بر شما حرام شده‏ اند».باید توجه داشت که منظور از مادر فقط آن زنى که انسان بلاواسطه از او متولد شده نیست، بلکه جدّه و مادر جدّه و مادر پدر و مانند آن را شامل مى‏ شود همان طور که منظور از دختر، تنها دختر بلاواسطه نیست بلکه، دختر و دختر پسر و دختر دختر و فرزندان آنها را نیز در بر مى‏ گیرد و همچنین در مورد پنج دسته دیگر.سپس به محارم رضاعى اشاره کرده و مى‏ فرماید: «و مادرانى که شما را شیر داده‏ اند، و خواهران رضاعى شما، بر شما حرامند».

و در آخرین مرحله اشاره به دسته سوم از محارم کرده و آنها را تحت چند عنوان بیان مى‏ کند.
1- «و مادران همسرانتان».یعنى، به مجرد این که زنى به ازدواج مردى درآمد و صیغه عقد، جارى گشت مادر او، و مادر مادر او، و هر چه بالاتر روند بر او حرام ابدى مى‏ شوند.
2- «و دختران همسرتان که در دامان شما قرار دارند به شرط این که با آن همسر آمیزش جنسى پیدا کرده باشید».به دنبال این قسمت براى تأکید مطلب اضافه مى‏ کند که: «اگر با آنها آمیزش جنسى نداشته‏ اید دخترانشان بر شما حرام نیستند».
3- «و همسران فرزندانتان که از نسل شماهستند».در حقیقت تعبیر(فرزندانى که از نسل شما باشند) براى این است که روى یکى از رسوم غلط دوران جاهلیت (و آن فرزند خواندگى و احکام آن است) خط بطلان کشیده شود.
4- «و براى شما جمع در میان دو خواهر ممنوع است».و از آنجا که در زمان جاهلیت ازدواج با محارم و جمع میان دو خواهر رایج بود، و افرادى مرتکب چنین ازدواج هایى شده بودند قرآن بعد از جمله فوق مى‏ گوید: «مگر آنچه در گذشته واقع شده».یعنى، اگر کسانى قبل از نزول این قانون، چنین ازدواجى انجام داده‏ اند، کیفر و مجازاتى ندارند، اگر چه اکنون باید یکى از آن دو را انتخاب کرده و دیگرى را رها کنند.در پایان آیه مى‏ فرماید:«خداوند آمرزنده و مهربان است».


وحیده:

ایه 20: قنطار» به معنای مال زیاد است که مانند پل و قنطره وسیله‌ی بهره‌برداری است.
در دوران جاهلیت، بعضی که می‌خواستند همسر دیگری بگیرند، به همسر اول تهمت می‌زدند تا او در فشار قرار گیرد و مهر خود را ببخشد تا شوهر طلاقش دهد، سپس شوهر از همان مهر برگردانده شده، همسر دیگری می‌گرفت. آیه، این سنت جاهلی را نکوهش می‌ کند.
 
** اسلام، حامی حقوق زن است و ازدواج دوم را به قیمت ضایع کردن حق همسر اول منع می‌کند. «فلا تأخذوا منه شیئا»

**زن، حق مالکیت دارد و مهریه، بی‌کم وکاست باید به او تحویل شود. «فلاتأخذوا منه شیئا»

**یکی از بدترین انواع ظلم، گرفتن مال مردم، همراه با توجیه کردن و تهمت زدن و بردن آبروی آنان است. «أتأخذونه بهتانا واثما»

ایه 21:
**در نهی از منکر باید از عواطف انسانی هم بهره گرفت. شما که مدتها با همسر خود روابط کامل داشته و کامیاب شده‌اید چرا اکنون مهریه او را به ناحق پس می‌گیرید. «قد افضی بعضکم الی بعض»

**هنگام ناراحتی‌های زندگی، باید به یاد لذت‌های قبل آن بود. «قد أفضی...»

** در بیان امور مربوط به زناشویی، ادب را مراعات کنیم. «افضی »

**مهریه حقی است برای زنان که در برابر هم‌خوابی تعیین شده است. «قدافضی‌»

ایه 22: از رسوم جاهلی آن بود که هرگاه شخصی از دنیا می‌رفت، فرزندان او با نامادری خود (همسر پدر) ازدواج می‌کردند. یکی از انصار به نام ابوقیس از دنیا رفت. فرزندش به نامادری خود پیشنهاد ازدواج کرد. آن زن گفت: باید از پیامبر کسب تکلیف کنم. چون پرسید این آیه نازل شد وازدواج با «زن پدر» را ممنوع کرد.



ایه 23؛ در این آیه گروه‌هایی از زنان که به انسان محرمند و ازدواج با آنان حرام است، ذکر شده است. محرمیت و حرمت ازدواج از سه راه حاصل می‌شود:

1- ولادت (ارتباط نسبی)
 2- ازدواج (ارتباط سببی)
3- شیرخواری (ارتباط رضاعی)
تحریم ازدواج با محارم در ادیان پیشین نیز بوده است.
ازدواج با غیر محارم، عامل گسترش ارتباط خانواده‌ها است.
ازدواج همزمان با دو خواهر، معمولا آنان را به حسادت و رقابت شخصی و جنسی می‌کشاند و علاقه‌هایشان به عداوت می‌انجامد. شاید نهی به این خاطر باشد. «و ان تجمعوا بین الاختین...»

**اختیار حرام و حلال کردن همه چیز (مأکولات، مشروبات، معاملات و منکوحات...) تنها برای خداست. «حرمت علیکم»

**به دخترانی که از شوهر قبلی زن شما هستند و در خانه شما زندگی می‌کنند، به چشم دختر خود نگاه کنید و مربی آنان باشید. «و ربائبکم اللاتی فی حجورکم»

 **قانون عطف به ماسبق نمی‌شود. «الا ما قد سلف» (کسانی که قبل از تحریم، دو خواهر را به عقد خود در آورده‌اند، کیفری ندارند گرچه بعد از اعلام این قانون باید یکی از خواهران را نگاه و دیگری را رها کند.)