70 . صفحه 70
پنجم اسفند :
نفیسه :
154.شب
بعد از جنگ احد، شب دردناک و پر اضطرابى بود، مسلمانان پیش بینى مىکردند
که سربازان فاتح قریش بار دیگر به مدینه باز گردند. در این میان مجاهدان
راستین و توبه کنندگانى که از فرار احد پشیمان شده بودند، به لطف پروردگار
اعتماد داشتند و به وعدههاى پیغمبر دلگرم بودند آیه مورد بحث ماجراى آن شب
را تشریح مىکند و مىگوید: «سپس بعد از آن همه غم و اندوه روز احد، آرامش
را بر شما نازل کرد این آرامش همان خواب سبکى بود که جمعى از شما را فرا
گرفت، اما جمع دیگرى بودند که تنها به فکر جان خود بودند و به چیزى جز نجات
خویش نمىاندیشدند و به همین جهت آرامش را بکلى از دست داده بودند»سپس به
تشریح گفتگوها و افکار منافقان و افراد سست ایمان که در آن شب بیدار ماندند
پرداخته مىگوید: «آنها در باره خدا گمانهاى نادرست همانند گمانهاى دوران
جاهلیت و قبل از اسلام داشتند و در افکار خود احتمال دروغ بودن وعدههاى
پیامبر را مىدادند»و به یکدیگر و یا خویشتن مىگفتند: «آیا ممکن است با
این وضع دلخراشى که مىبینیم پیروزى نصیب ما بشود»؟یعنى، بسیار بعید و یا
غیر ممکن است، قرآن در جواب آنها مىگوید: «بگو:
آرى! پیروزى به دست
خداست و اگر او بخواهد و شما را شایسته ببیند نصیب شما خواهد شد آنها در دل
خود امورى را پنهان مىدارند که براى تو آشکار نمىسازند»گویا
آنها چنین مىپنداشتند که شکست احد نشانه نادرست بودن آیین اسلام است و
لذا «مىگفتند: اگر ما بر حق بودیم و سهمى از پیروزى داشتیم در اینجا این
همه کشته نمىدادیم»خداوند در پاسخ آنها به دو مطلب اشاره مىکند،
مىفرماید: «بگو: اگر هم در خانههاى خود بودید آنهایى که کشته شدن بر آنها
مقرر شده بود قطعا به سوى آرامگاه خود بیرون مىآمدند» و آنها را به قتل
مىرساندند دیگر این که «باید این حوادث پیش بیاید که خداوند آنچه در دل
دارید بیازماید و صفوف مشخص گردد (و به علاوه افراد تدریجا پرورش یابند) و
نیات آنها خالص و ایمان آنها محکم و قلوب آنها پاک شود»در پایان آیه
مىگوید: «خداوند اسرار درون سینهها را مىداند»و به همین دلیل تنها به
اعمال مردم نگاه نمىکند بلکه مىخواهد قلوب آنها را نیز بیازماید و از هر
گونه آلودگى به شرک و نفاق و شک و تردید پاک سازد.155.این
آیه که باز ناظر به حوادث جنگ احد است حقیقت دیگرى را بازگو مىکند و آن
این که: لغزشهایى که بر اثر وسوسههاى شیطانى به انسان دست مىدهد بر اثر
گناهان پیشین در انسان فراهم شده، و گر نه وسوسههاى شیطانى در دلهاى پاک
که آثار گناهان سابق در آن نیست اثرى در آن نمىگذارد و لذا مىفرماید:
«آنهایى که در میدان احد فرار کردند شیطان آنان را به سبب پارهاى از
اعمالشان به لغزش انداخت، اما خدا آنها را بخشید، خداوند آمرزنده و حلیم
است»156.
حادثه احد زمینه را براى سمپاشى دشمنان و منافقان آماده ساخت، به همین
دلیل آیات زیادى براى خنثى کردن این سمپاشیها نازل گردید در این آیه نیز به
منظور درهم کوبیدن فعالیتهاى تخریبى منافقان و هشدار به مسلمانان، نخست به
مؤمنان خطاب کرده، مىگوید: «اى کسانى که ایمان آوردهاید! شما همانند
کافران نباشید که هنگامى که برادرانشان (در راه خدا) به مسافرتى مىروند و
یا در صف مجاهدان قرار مىگیرند و کشته مىشوند مىگویند: افسوس اگر نزد ما
بودند نمىمردند و کشته نمىشدند»اگر شما مؤمنان تحت تأثیر سخنان گمراه
کننده آنان قرار گیرید و همان حرفها را تکرار کنید طبعا روحیه شما ضعیف
گشته و از رفتن به میدان جهاد و سفر در راه خدا خوددارى خواهید کرد و آنها
به هدف خود نائل مىشوند، ولى شما این گونه سخنان را نگویید «تا خدا این
حسرت را بر دل آنها (کافران) بگذارد»سپس قرآن به سمپاشى آنها سه پاسخ منطقى
مىدهد:
1- مرگ و حیات در هر حال به دست خداست (و مسافرت و یا حضور در
میدان جنگ نمىتواند مسیر قطعى آن را تغییر دهد) و خداوند زنده مىکند و
مىمیراند و خدا به آنچه انجام مىدهید بیناست»2.157.
"تازه اگر در راه خدا بمیرید یا کشته شوید (و به گمان منافقان مرگى زودرس
دامن شما را بگیرد چیزى از دست ندادهاید) زیرا آمرزش و رحمت پروردگار از
تمام اموالى که شما یا منافقان با ادامه حیات براى خود جمع آورى مىکنید
بالاتر است" .ایه بعد به مورد سوم اشاره میکند که ان شاءالله خواهم آورد.
